Niezmiernie trudno jest rozmawiać z chorym na nowotwór. W trakcie samej diagnostyki wskazane jest, aby choremu przedstawiać w sposób zrozumiały cele wykonywanych badań oraz wyjaśniać wszelkie wątpliwości. Na początku ścieżki pacjenta onkologicznego lekarza czeka trudna rozmowa mająca na celu przekazanie pacjentowi informacji o rozpoznaniu. Pacjent onkologiczny często jest pełen obaw i niepokoju, nie wie, co go czeka. W szczególności pierwsze wizyty oraz hospitalizacje związane są z wieloma niewiadomymi. Pacjent często czuje się przerażony i zagubiony, ma obniżony nastrój, odczuwa żal. Dlatego też bardzo ważne jest nawiązanie autentycznego kontaktu z pacjentem i zdobycie jego zaufania, aby przekazać istotne informacje i wspólnie ustalić plan postępowania.
Pacjent onkologiczny: jak z nim rozmawiać?
Rozmowa z pacjentem: o czym pamiętać?
Przygotowanie do spotkania
Do rozmowy należy się przygotować, poznać dokumentację chorego, wyniki jego badań, wstępnie zaplanować możliwe strategie postępowania, określić potencjalne korzyści i ryzyka. Pacjent powinien w trakcie rozmowy mieć poczucie faktycznego zainteresowania jego osobą. Ważne jest, aby nawiązać i utrzymać kontakt wzrokowy z pacjentem. Pacjenta nie należy pospieszać. Chory nie może czuć się lekceważony. Aktywne słuchanie ma kluczowe znaczenie dla nawiązania relacji z pacjentem. Należy pozwolić pacjentowi, aby opowiedział swoją historię. Nie należy mu przerywać. Pytania warto zostawić na koniec, kiedy chory skończy wypowiedź. Nawiązanie właściwych relacji już na początku procesu diagnostyczno-terapeutycznego owocuje dobrą współpracą w czasie całego procesu leczenia, w tym również w sytuacji, kiedy z powodu postępu choroby trzeba przekazać mniej optymistyczne wiadomości. Ponadto pozyskanie zaufania pacjenta może zmniejszyć poczucie lęku przez niego odczuwanego i wpłynąć korzystnie na jego nastrój.
Omówienie sposobów leczenia
Należy uprzedzić pacjenta o fakcie potrzeby odnotowywania pewnych informacji. Lekarz powinien omówić z nim możliwe strategie postępowania, potencjalne korzyści i ryzyka związane z różnymi opcjami terapeutycznymi i wspólnie z chorym podjąć decyzję co do dalszego postępowania. Nie należy negować potrzeby konsultacji z innym lekarzem. Poszukiwanie tzw. drugiej opinii może mieć istotne znaczenie dla dobrego samopoczucia chorego i ogólnie jest zalecane. Warto zachęcić pacjenta, aby gromadził uporządkowaną dokumentację medyczną i miał ją przy sobie. W trakcie opieki nad chorym na nowotwór nie należy bagatelizować objawów zgłaszanych przez pacjenta. Niestety zarówno pacjenci, jak i lekarze mają skłonność do niedoszacowywania objawów, a zwłaszcza działań niepożądanych leczenia. Trzeba porozmawiać o objawach choroby i możliwościach ich kontrolowania, w tym o leczeniu bólu, a w razie wskazań skierować do specjalisty leczenia bólu.
Choroba a styl życia
Wskazane jest omówienie aktywności fizycznej, diety, stylu życia, możliwości pracy, możliwości uzyskania wsparcia, w tym istnienia grup czy stowarzyszeń chorych na nowotwory. Należy pamiętać, że w związku ze stresującą sytuacją, jaką jest wizyta u lekarza, pacjent zapamiętuje tylko część przekazanych informacji. Warto jest przygotować dla pacjenta pisemne informacje dotyczące zarówno dalszych zaleceń, jak i możliwych powikłań proponowanego leczenia oraz zasad postępowania w przypadku ich wystąpienia. Pacjentowi warto poradzić, aby przygotowywał się do wizyty, zabierając ze sobą pełną dokumentację medyczną, w tym związaną z innymi chorobami aniżeli nowotwór. Należy również zalecić przygotowywanie się do kolejnych wizyt poprzez zebranie i spisanie wszystkich pytań oraz przyniesienie tych notatek na wizytę, aby nic nie umknęło w trakcie wizyty. Warto podać pacjentowi numer telefonu, pod którym może skontaktować się z lekarzem w razie dodatkowych pytań lub niepokojących objawów. Należy również wskazać, gdzie powinien się zgłosić w przypadku wystąpienia lub nasilenia dolegliwości.
Nowotwór a praca i rodzina
Trzeba pamiętać, że nowotwór wpływa na różne aspekty życia osoby chorej, takie jak postrzeganie siebie, możliwość pracy, rodzina, kontakty ze znajomymi, a także na samo podejście osoby chorej do życia. W trakcie rozmowy z pacjentem warto zapytać o te inne aspekty związane z chorobą i w razie potrzeby skierować do psychologa, pracownika socjalnego, dietetyka. Należy mieć na uwadze, że oprócz pacjenta choroba dotyka także rodzinę bądź przyjaciół czy innych osób sprawujących opiekę nad nim. Podczas wizyt, o ile jest możliwe, wskazany jest udział drugiej osoby. Należy pozwolić zadawać pytania pacjentowi i jego opiekunowi, a także starać się w zrozumiały i wyczerpujący sposób na nie odpowiadać.
Protokół SPIKES: czego dotyczy?
Stworzony w 1992 roku protokół SPIKES, który był następnie modyfikowany (np. skala MABBAN), opiera się na sześciu etapach związanych z przekazywaniem złych wiadomości.
- Krok 1. to właściwe przygotowanie do rozmowy, zarówno pod kątem merytorycznym, jak i odpowiednich warunków.
- Krok 2. polega na ocenie tego, jak dużo chory wie na temat swojej choroby i swojego stanu zdrowia.
- Krok 3. dotyczy zorientowania się, ile tak naprawdę pacjent chce wiedzieć na temat swojego stanu zdrowia.
- Krok 4. związany jest z przekazaniem przez lekarza pacjentowi informacji na temat rozpoznania, proponowanego planu leczenia, rokowania oraz możliwego wsparcia.
- Krok 5. polega na pozwoleniu pacjentowi na okazanie emocji oraz reakcji na te emocje za pomocą empatycznych odpowiedzi.
- Krok 6. to przedstawienie i wyjaśnienie strategii dalszego postępowania, ustalenie planu postępowania i jego realizacji z uwzględnieniem tego, co jest możliwe do wykonania, a co nie.
Baile W.F., Buckman R., Lenzi R. et al.: SPIKES-A six-step protocol for delivering bad news: application to the patient with cancer. „Oncologist” 2000, no. 5(4), pp. 302–311
Fallowfield L., Jenkins V.: Communicating sad, bad, and difficult news in medicine. „Lancet” 2004/01, no. 363(9405), pp. 312–319.
Maguire P., Pitceathly C.: Managing the difficult consultation. „Clinical Medicine (London)” 2003/11-12, no. 3(6), pp. 532–537.
Marschollek P., Bąkowska K., Bąkowski W. et al.: Oncologists and breaking bad news from the informed patients' point of view. The evaluation of the SPIKES protocol implementation. „Journal of Cancer Education” 2019/04, no. 34(2), pp. 375–380.
Von Blanckenburg P., Hofmann M., Rief W. et al.: Assessing patients´ preferences for breaking Bad News according to the SPIKES-Protocol: the MABBAN scale. „Patient Education and Counseling” 2020/09, no. 103(8), pp. 1623–1629.
